Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları 1: Yoksulluğa Son

Dünya nüfusunun yüzde 50’sinden fazlası şehirlerde yaşarken, yoksulluğa son, sağlıklı ve kaliteli yaşam, nitelikli eğitim, insana yakışır iş ve ekonomik büyüme gibi amaçlar varken şehirlerin önemli aksiyonlar alması gerekiyor. Şehirler küresel sera gazı emisyonunun yüzde 70’inden fazlasından sorumluyken temiz enerji, sürdürülebilir şehirler, iklim eylemi, sudaki yaşam, karasal yaşam yerel uygulamalar olmadan başarıya ulaşamaz.

YAZAN: Özge Sivrikaya, MBB Sürdürülebilir Kalkınma amaçları Elçisi

"Tüm politikalar gibi, her türlü kalkınmanın da en nihayetinde yerel olduğu söylenir. Dünya önümüzdeki yıllarda, özellikle 2015 sonrasında daha sürdürülebilir bir yolda yürümek için çabalarken yerel sesler ve yerel çalışmalar mühim bileşenler haline gelecek. Yerel otoritelerin küresel seviyede karar alma mekanizmaları üzerinde etki yaratabilmesi için politik alanları korumak ve beslemek önem arz ediyor. Yerel otoriteler küresel süreçlerle olan etkileşimlerini son derece arttırdılar. Yerel liderlerin ve belediye plancılarının katkıları, yeşil, sürdürülebilir ve kapsayıcı şehirlere erişmek için gerekli politikaları benimsemeleri noktasında üye devletlere rehberlik etme hususunda daha öncesinde hiç olmadığı kadar kritik bir konumdadır.” Ban Ki Moon (UNDP 2014)

Sürdürülebilir kalkınmanın kilit aktörü: Yerel

Son dönemlerde karar vericiler, kararlarını meşrulaştırırken sıklıkla Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (Sustainable Development Goals – Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları - SKA) olarak adlandırılan küresel hedefleri işaret ediyor. 25 - 27 Eylül 2015 tarihlerinde New York’ta toplanan Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nda üye devletlerce kabul edilen SKA’lar, tarihte ilk defa insan refahını, ekonomik büyümeyi ve çevrenin korunmasını birlikte ele alarak küresel sürdürülebilir kalkınmayı sağlamayı hedefliyor (Pradhan et al., 2017, 1169). 2030’a kadar gerçekleştirilmesi hedeflenen toplam 17 amaçtan ve 169 alt hedeften oluşan SKA’lar, her ne kadar merkezi hükümetler düzeyinde küresel bir adanmışlığı gösterse de amaçların gerçekleşmesinin yerel aktörler ile kamu, özel sektör, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler gibi farklı sektörlerin amaçları benimsemelerine ve kurum politikalarını bu doğrultuda yeniden şekillendirmelerine bağlı olduğu sıklıkla dile getiriliyor. Yine bu doğrultuda, amaçların gerçekleştirilmesi için küresel ve/veya ulusal kalkınma süreçlerinin ayrılmaz parçası olan yerel kalkınmanın en önemli aktörlerinden biri olan yerel yönetimlerin de ellerini taşın altına koymaları gerektiğinin altı çiziliyor (Örn. Reddy 2016). Bu noktada, 2015’ten bu yana yerel yönetimlerin küresel amaçlara ulaşılması konusundaki rollerinin tam olarak ne olduğu ve bu konuda neler yaptıkları sorusu sorulabilir. Kent dergisinin ilk sayısından başlayarak hazırlayacağımız bu yazı dizisi, önümüzdeki her sayıda bir SKA’ya odaklanıp dünyanın çeşitli ülkelerinden örnekler vererek bu sorulara cevap vermeyi hedefliyor.

SKA’ların Yerelleşmesi ve Yerel Yönetimler

Uluslararası kamuoyunda, SKA’ların öncüsü olarak bilinen ve 2000 yılında BM üye devletlerince kabul edilen Milenyum Kalkınma Amaçları (Millenium Development Goals – MKA) üzerine kazanılan deneyimlerin etkisiyle kabul sürecinden itibaren SKA’ların başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesi için “hedeflerin yerelleştirilmesi” gerektiğinin sıklıkla dile getirildiğini görmekteyiz (Örn. UNDP 2014b). Diğer bir deyişle, hedeflere ulaşılmasında “herkese uyacak” küresel stratejiler belirlemekten ziyade, yerelin şartları göz önüne alınarak yerele özgü stratejiler belirlemenin daha verimli sonuçlar doğuracağı vurgulanıyor (UNDP 2016, 6). Çünkü iklim değişikliği, şehirleşme, nüfus artışı gibi küresel boyutta yaşanan gelişmeler her yerde aynı etkiye sahip olmayıp bu gelişmelerin etkisi yerelin şartlarına göre değişim gösteriyor (OECD, 2020). Öte yandan aynı stratejiler farklı koşullarda aynı ve arzulanan sonucu vermeyebiliyor. Bu noktada, yereldeki ihtiyaçları ve durumu daha iyi bilmesi; bu ihtiyaçlara hızlı cevap verme kapasitesine sahip olması ve diğer yerel aktörleri (yerel sivil toplum kuruluşları, özel sektör, akademi vs.) etkili bir biçimde harekete geçirebilme potansiyeli taşıması sebebiyle yerel yönetimler büyük önem taşıyor. Dolayısıyla yerel yönetimlerin SKA’ları bir “politika çerçevesi” olarak benimseyip kendi bölgelerinin de şartlarını göz önüne alarak kendi stratejilerini belirlemelerinin, 17 küresel amacın gerçekleştirilmesi için elzem olduğu söylenebilir.

Kaynak: Københavns Kommune - Kopenhag, Danimarka

Öte yandan, yerel yönetimlerin de bu amaçlara ulaşılması yolunda sahip oldukları önemli rolün ve sorumluluğun farkına varmaya başladıklarını ve bu yönde çalışmalar yaptıklarını görmekteyiz. Bunun en net yansımasını yerel yönetimlerce hazırlanan "Yerel Gözden Geçirme" (Voluntary Local Review - VLR) raporlarında görüyoruz. İlki 2018 yılında New York Belediyesi tarafından hazırlanan VLR raporlarında, merkezi yönetimlerce hazırlanan "Ulusal Gözden Geçirme" (Voluntary National Review) raporlarına benzer şekilde yerelde SKA'lara yönelik yapılan çalışmaların ve yerelin küresel amaçları gerçekleştirme doğrultusunda kaydettiği ilerlemenin özeti sunuluyor. Bu tarz raporlar, ilgili yerel yönetimlerin SKA'lara adanmışlığını ve çabalarını göstermesi açısından umut verici olarak görülebilir fakat dünyadaki yerel yönetimlerin sayısı göz önüne alındığında, şimdiye kadar hazırlanan VLR ve benzeri raporların sayısının oldukça az olduğunu da vurgulamak gerekir. Bu noktada, daha çok sayıda yerel yönetimin SKA'lara yönelik farkındalığını arttırmak ve yerel yöneticilerin zihinlerini beslemek amacıyla bu yazı dizimizde farklı kurumlarca yerelde yapılan çalışmaları sizlere sunuyoruz. Bu sayımızda, takip eden bölümlerde SKA 1'in ("Yoksuluğa Son") içeriğini ve bu amaca yönelik gerçekleştirilen örnek çalışmaları ele alıyoruz.

SKA 1: Yoksulluğa Son

Dünya Bankası'nın (World Bank) 2015'e ait tahminlerine göre, dünya nüfusunun yüzde onu (736 milyon kişi) günde 1.90 doların altında bir gelirle geçimini sürdürüyor (World Bank Group, 2016). Bu durum birçok alanda gelişme olmasına rağmen yoksulluğun günümüzde de büyük bir sorun olarak karşımıza çıktığını gösteriyor. Bu sebeple, BM, 2030 için oldukça hırslı ama aynı zamanda ilham verici bir hedef koyarak SKA’ların ilki ile “yoksulluğu yok etmeyi” amaçlıyor. Benzer bir hedef, MKA 1 (Aşırı yoksulluğu ve açlığı yok etmek) içinde de ifade edilmişti. Fakat SKA’lar kapsamında açlık ve yoksulluk kavramları birbirinden ayrılıp ayrı hedeflere yerleştirildi. Bununla birlikte, yeni çerçevede yoksulluk tanımının sınırları da genişletildi. “Maddi yoksunluk” ya da "gelir yetersizliği" gibi durumların yanı sıra yoksulluk, "temel kaynak ve hizmetlere erişememe" gibi durumlarını da ifade eden çok boyutlu bir kavram olarak karşımıza çıktı. Bu şekilde ele alındığında, yoksul insan sayısının yukarıda bahsedilen sayıdan yaklaşık %50 daha fazla olduğu söylenebilir. Yine SKA 1 gözlüğünden bakıldığında, sadece maddi yoksunluğun daha yaygın bir şekilde bulunduğu az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeler değil, yoksulluğun farklı yüzlerinin görülebileceği gelişmiş ülkelerin de "amacın gerisinde kalmış" olduğu söylenebilir. Bu durumun yansımasını gelişmiş ülkelerin yerel yönetimlerinin VLR - ve benzeri- raporlarında görmekteyiz. Örneğin İngiltere’nin Bristol Belediyesi ve Danimarka’nın Kopenhag Belediyesine ait raporlara baktığımızda SKA 1’e ulaşmaya yönelik çalışmaların yer aldığını görüyoruz. Bu belediyeler, SKA 1’e ulaşmaya görece daha yakın gibi dursalar da bu hedefe yönelik çalışmaların varlığı bize alt metinde hala geliştirilmesi gereken alanlar olduğunu ve bunun için yerel yönetimlerce çaba harcandığını gösteriyor. Durumu özetlemek gerekirse, çok boyutluluğuyla yoksulluk günümüzde her bölgede mücadele edilmesi gereken bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Bu noktada yoksulluğu azaltmak için dünyanın farklı yerlerinde farklı refah seviyelerindeki ülkelerde yerel düzeyde çalışmalar yapılıyor.

Kaynak: Baby Bank Network, - Bristol, İngiltere

Kurignam ve Satkhira, Bangladeş

Kadınların ekonomik hayata katılımının görece olarak sınırlı olduğu ve bununla ilişkili olarak kadın yoksulluğunun yaygın olduğu Bangladeş’e baktığımızda bu problemi hafifletmeye yönelik çalışmaların yaygınlaştığını görüyoruz. Bunlardan biri, BM Kalkınma Programı (UNDP) ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından Kuringnam ve Satkhira bölgelerinde yürütülen "Yeni Fırsatlar için Kadınların Yeteneklerini Artırmak" (SWAPNO) programı. Bu program, yoksul kadınların mesleki bilgi, yetenekleri ile kendilerine olan güvenlerini arttırarak gelecekte istihdam edilme olasılıklarını yükseltmeyi ve dolayısıyla sosyal ve ekonomik hayata dahil olmalarının önünü açmayı hedefliyor. SWAPNO kapsamında, hedef kitledeki 2592 kadına 18 ay boyunca kamu hizmeti, kamu mallarını koruma gibi alanlarda istihdam edildi. Ayrıca, Dönen Tasarruflar ve Kredi Birlikleri (Rotating Savings and Credit Associations) kurularak program kapsamındaki kadınların maaşlarını biriktirmeleri ve ardından düzenli işlerini bırakmadan bu birikimlerini pirinç üretimi, ekin yetiştirme gibi gelir üretici inisiyatifler başlatmak için kullanmaları sağlandı. Böylece kadınların gelir kaynakları çeşitlendirildi. Programda gelecekteki istihdam olanaklarını artırmak için söz konusu kadınlar ile küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında bağlantı kuruldu.

Kopenhag, Danimarka

Danimarka'nın başkenti Kopenhag, SKA 1 kapsamında farklı sektörlerden çeşitli kurumlarla işbirliği içinde evsiz gençlere yönelik konutlandırma çalışmaları yürütüyor. Konutlandırmanın hem doğrudan hem de bireylerin düzenli bir iş hayatına sahip olmalarının önünü açtığı için dolaylı bir şekilde genç yoksulluğunu azaltabileceği düşüncesinden hareketle yapılan çalışmalardan biri Gençlik Projesi (Ungeprojektet). 2015 yılında başlayan ve Kopenhag Belediyesi de dahil olmak üzere 11 belediyeyi kapsayan proje, 17-24 yaş aralığında evsiz ya da evsiz olma riski olan gençlerin barınmaya ilişkin sorunları üzerine odaklanıyor. Proje ile gençlere eğitimlerini tamamlayabilmeleri ve düzenli bir iş sahibi olabilmeleri için gerekli olan güvenli ve istikrarlı bir hayata sahip olmaları konusunda destek verilmesi amaçlıyor. Bu amaçla hedef kitleye konut yardımı yapılıyor. Ayrıca proje ile istihdam merkezleri, eğitim danışmanları, doktorlar gibi ilgili kurum ve kişilerle gençler bir araya getirilerek onların sosyal problemlerinin çözümüne de katkı sunulması hedefleniyor. Proje kapsamında şu ana kadar 67 genç ile ilgilenilmiş ve 48 tanesine ev yardımı yapılmış.

BRISTOL, İNGILTERE

Yoksulluğun çok boyutlu bir kavram olarak ele alındığı Bristol’da, SKA 1’i gerçekleştirmeye yönelik farklı alanlarda çalışmalar yapıyor. Bu çalışmalardan biri bebek ve çocuklar için gerekli malzemelerin yoksul ailelere ulaştırılması amacıyla kurulmuş Bebek Bankası Ağı (The Baby Bank Network). En basit şekliyle ağ; bebek giysisi, oyuncak, ekipman gibi malzemeleri bağış yoluyla toplayarak bunları ihtiyacı olan ailelere ulaştırıyor. Bu şekilde hem çocuk yoksulluğunu hem de ailelerin omuzlarında hissettikleri finansal ve duygusal ağırlığı azaltmayı hedefliyor. Ayrıca ağ, eşyaların tekrar kullanımını teşvik ediyor ve fazla eşyaların ihtiyacı olanlara verilmesine aracı oluyor. Ağ, 1 yıl kadar (2017-2018) kısa bir süre içinde 659 aileye 2700 malzeme ulaştırmış ve hala çalışmalarına devam ediyor.

Kaynak: SDGF

Kono Bölgesi, Sierra Leone

İşsizlik ve yoksulluk oranlarının oldukça yüksek olduğu Sierra Leone’de SKA 1’in dünyanın birçok ülkesine göre daha çok öncelik kazandığı söylenebilir. Bu sebeple ülkede yoksulluğu azaltmak için farklı kurumlarca çeşitli çalışmalar yapılıyor. Bu çalışmalardan biri, BM kurumlarından UNDP ve Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ile yereldeki kurumların işbirliğiyle Kono Bölgesinde bir program başlatmış. Doğal kaynakların daha iyi yönetilmesi ve iş fırsatlarındaki çeşitlenme yoluyla bölgede sürdürülebilir geçim kaynakları yaratmayı amaçlayan program, 15-35 yaş aralığında ve günde 2 doların altında bir parayla geçimini sürdüren işsiz gençlere - özellikle kadınlaraodaklanıyor. Program kapsamında 500'den fazla gence tarım, kaynakçılık, oto-mekanik gibi 10 konuda tarımsal işletmeye ve kaynak yönetimine dair eğitimler verilerek girişimciliğe yönelik ve mesleki yetenek kazandırıldı. Ayrıca gençlere mentörlük hizmeti de verilerek onların bireysel ve grup olarak iş planı geliştirme süreçleri desteklendi. Geçim kaynaklarını çeşitlendirmek için 24 balık havuzu ve 8 kümes inşa edilerek 1200 gencin bu alanda çalışıp gelirlerini artırmaları sağlandı. Programın diğer bir getirisi de "Toplum Kalkınma Anlaşması" (Community Development Agreement) oldu. Bu anlaşma sonucu maden kazma şirketleri kazançlarının dörtte birini toplumun kalkınması için harcamayı kabul etti. Bu şirketlerden alınan ilk ödemelerle toplumdaki gerilimi ve yoksulluğu azaltmayı amaçlayan projelere destek verildi.

KAYNAKÇA

OECD. (2020). A Territorial Approach to the Sustainable Development Goals: Synthesis report. OECD Urban Policy Reviews, OECD Publishing, Paris

Pradhan, P., Costa, L., Rybski, D., Lucht, W., & Kropp, J. P. (2017). A systematic study of Sustainable Development Goal (SDG) interactions. Earth’s Future, 5, 1169–1179.

P. S. Reddy. (2016). Localising the Sustainable Development Goals (SDGs): The role of local government in context 9(2), African Journal of Public Affairs, 1-15.

United Nations Development Programme. (2014a). Consultations on the Localisation of the Post-2015 Development Agenda: Concept Paper: Global Taskforce of Local and Regional Governments for the Post 2015 Development Agenda Towards Habitat 111/UN Habitat: the World We Want. New York: United Nations.

United Nations Development Programme. (2014b). Global Taskforce of Local and regional governments for post-2015 Development agenda towards habitat 111. Draft report: Dialogue on localising the post-2015 development agenda. Version of 31st october 2014. New York: UNDP.

World Bank Group. (2016). Development Goals in an Era of Demographic Change. Washington, DC: World Bank

*Bu yazı, Kent dergisinin 2020 tarihli ilk sayısında yayımlanmıştır.

*Derginin tamamını MBB Kültür Yayınları sitesinden buraya tıklayarak indirebilirsiniz.